Bài làm

      Nguyễn Du là bậc thầy tài hoa về miêu tả tâm lí nhân vật. Đoạn trích Trao duyên (trích Truyện Kiều) của Nguyễn Du là đoạn thơ hay nhất, thần tình nhất, khiến cho các nhà bình giảng trước nay không hết lời thán phục và ca ngợi. Đoạn trích thể hiện bi kịch tình yêu, thân phận bất hạnh và diễn biến tâm trạng đầy phức tạp của nhân vật Thúy Kiều. 

      Kim - Kiều tình cờ gặp nhau rồi nảy sinh tình cảm mà nên duyên đôi lứa. Tình cảm ấy những tưởng được hạnh phúc vẹn tròn nhưng ai nào ngờ biến cố bất ngờ ập đến. Gia đình Kiều bị hãm hại, lâm vào biến cố, Kiều không còn cách nào khác để vẹn chữ "hiếu" đành bán mình chuộc cha và em. Chấp nhận bán mình để cứu gia đình đồng nghĩa với việc Kiều phải bỏ lỡ mối lương duyên trời ban cùng Kim Trọng. Để vẹn toàn bên hiếu, bên tình, Thúy Kiều đã quyết định trao duyên lại cho Thúy Vân, nhờ em thay mình nối tiếp tình duyên còn dang dở với chàng Kim.

"Cậy em em có chịu lời
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa
Giữa đường đứt gánh tương tư
Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em"

      Lời nhờ cậy ngập ngừng khó nói. Kiều hiểu rằng đây là việc khó khăn với cả Vân và nàng, trao duyên đâu phải nào dễ dàng như trao một món quà, một gói bánh. Đó là trao cả một mối lương duyên, cả một tình yêu thiêng liêng và tri kỉ của nàng. Kiều nhờ em bằng lời van xin đầy chân thành tha thiết, Kiều không nhờ Vân mà là "cậy" Vân, gửi gắm niềm tin vào em gái của mình,  bởi lúc này đây,  Kiều còn ai để có thể tin tưởng, cảm thông,  Kiều còn có thể trông cậy vào ai ngoài Vân được. Câu nói mở lời đầy chân thành ấy như vừa như lời van xin, khẩn cầu vừa như đang nài ép, mong mỏi em chấp nhận. Để thuyết phục Thúy Vân  nhận lời, nàng Kiều đã giãi bày hoàn cảnh trớ trêu cùng những kỉ niệm tình yêu đẹp bên chàng Kim.

"Giữa đường đứt gánh tương tư
Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em
Kể từ khi gặp chàng Kim
Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề"

      Mối tình Kim - Kiều đẹp biết bao, bao nhiêu kí ức như ùa về trong tâm trí. Đó là những kỉ niệm đẹp của tình yêu đôi lứa,  của ngày hẹn ước tương lai. Vậy mà đành chịu "đứt gánh" giữa đường. Mối "tương tư" ấy vốn đẹp đẽ, thiêng liêng nhưng giờ đây trao cho Vân cũng chỉ là "mối tơ thừa" mà thôi. Dẫu biết vậy em sẽ phải chịu thiệt thòi  nhưng cũng đành phó mặc nơi em, mong rằng Thúy Vân sẽ chắp mối keo loan quý giá mà nàng vốn rất trân trọng. 

"Sự đâu sóng gió bất kì
Hiếu tình khôn lẽ hai bề vẹn hai"

      Trước biến cố bất ngờ, với trách nhiệm của một người con Thúy Kiều nào đâu nỡ dửng dưng trước cảnh khốn khổ của mẹ cha, anh em mình. Công sinh thành, ơn dưỡng dục ngần ấy năm Kiều nào đâu thể quên. Lựa chọn chữ Hiếu, nàng lấy cuộc đời mình để báo đáp mẹ cha. Tiếng gọi của tình yêu Kiều đành ngậm ngùi bỏ dở,  dẫu cho đau đớn đến tột cùng. 

      Sau khi giãi bày lòng mình, Kiều tiếp tục dùng lời lẽ đầy thấu đáo để thuyết phục em chấp nhận:

"Ngày xuân em hãy còn dài
Xót tình máu mủ thay lời nước non
Chị dù thịt nát xương mòn
Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây"

      Nỗi đau phải bán đi tuổi xuân, hạnh phúc của mình chưa dứt, nghĩ đến việc phải phụ tình chàng Kim khiến Kiều đau càng thêm đau đớn. Tuổi xuân của nàng như chấm dứt từ đây,  thật ngắn ngủi khi tình không cạn mà duyên đã đứt. Còn với Vân, em còn trẻ "ngày xuân hãy còn dài", em còn tự do nên hãy thay chị kết mối duyên cùng chàng, thay nàng giữ trọn lời hẹn thề như đã hứa. Em hãy vì tình máu mủ giữa chị em mình mà nhận lời giúp chị. Những lời lẽ thấu tình đạt lý ấy của Kiều khiến Vân nào có thể chối từ lời cậy nhờ của chị. Với Kiều, chỉ cần Thúy Vân giúp nàng hoàn thành ước nguyện ấy thì dẫu cho có chết "ngậm cười chín suối" thì nàng cũng nguyện, cũng an lòng mà vui vẻ. Dù trong cảnh tan vỡ chia lìa,  Kiều cũng nào đâu nghĩ đến bản thân mình, chỉ mong cho Kim Trọng được vẹn duyên đôi lứa, được hạnh phúc với em mình, điều đó thật đáng trân trọng biết bao. Một người con gái tài sắc vẹn toàn lại sống ân nghĩa, thủy chung, luôn vì người khác như Kiều cớ sao lại chịu trái ngang đến vậy?

"Chị dù thịt nát xương mòn
Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây"

      Trong thâm tâm Kiều,  dù cho có "thịt nát xương mòn", vẫn luôn nhớ tới ân tình của em. Vẫn luôn tự hào "thơm lây" dưới suối vàng vì có một người em đầy bao dung, nhân hậu và giàu đức hi sinh như vậy.

      Rồi dường như sợ Thúy Vân chối từ,  nàng lại lúng túng, vội vàng trao kỉ vật cho em:

"Chiếc thoa với bức tờ mây
Duyên này thì giữ, vật này của chung"

      Lúc này đây, nỗi đau càng chất chứa khôn nguôi. Bao nhiêu kỉ vật là bấy nhiêu kỉ niệm, bấy nhiêu ân tình trong đó, vì trái ngang mà lỡ dở cuộc tình. Trao kỉ vật cho em mà tim Kiều như thắt lại "Duyên này thì giữ,  vật này của chung". Lý trí đã buộc nàng trao hết duyên tình cho em nhưng con tim không thể nào dứt bỏ. Tình cảm còn đó, kỷ vật còn đó làm sao nàng có thể nào quên được. "Vật này của chung" cũng chính là chút an ủi cuối cùng mà Kiều phó thác nơi em. 

      Những tưởng cậy nhờ em xong thì lòng Kiều sẽ nhẹ nhõm và thoải mái hơn, nhưng không phải, trái tim nàng như thêm đau, đau đến tột cùng. Bao lời nói tuôn ra như tiếng khóc nghẹn lòng, đầy xót xa, bi ai và cả phẫn uất. Nàng than khóc cho số phận mình, nói với Vân mà như nói với chính mình:

"Dù em nên vợ nên chồng
Xót người mệnh bạc ắt lòng chẳng quên
Mất người còn chút của tin
Phím đàn với mảnh hương nguyền ngày xưa
Mai sau dù có bao giờ
Đốt lò hương ấy so tơ phím này
Trông ra ngọn cỏ lá cây
Thấy hiu hiu gió thì hay chị về
Hồn còn mang nặng lời thề
Nát thân bồ liễu đền nghì trúc mai.
Dạ đài cách mặt khuất lời
Rưới xin giọt nước cho người thác oan."

      Nàng khóc cho phận mình, không chỉ thương cho số phận hẩm hiu mà nàng còn dự cảm đến cái chết. Và dẫu có rời xa nhân thế thì lòng nàng vẫn mang nặng lời thề nguyện năm xưa, vẫn trọn tình thủy chung với chàng Kim. Tình cảm của Kiều quá sâu nặng, thương Kim nhưng đành lỡ hẹn cả cuộc đời, gửi gắm tình mình ở một cõi khác. Thật là một người con gái nặng tình, nặng nghĩa. 

      Những lời lẽ sau cùng Kiều dành trọn tình cảm của mình cho người yêu:

"Trăm nghìn gửi lạy tình quân
Tơ duyên ngắn ngủi có ngần ấy thôi
Phận sao phận bạc như vôi?
Đã đành nước chảy hoa trôi lỡ làng"

      Chấp nhận hy sinh tình yêu của mình,  Kiều luôn tự thấy mình là kẻ bội tình với chàng Kim, nàng nhận mình là người có lỗi. Phận duyên ngắn ngủi ngần ấy, gửi Kim Trọng tiếng xin lỗi bằng tiếng chân thành, rồi nàng trách móc sao phận bạc cho duyên tình lỡ làng. 

"Ôi Kim Lang ! Hỡi Kim Lang!
Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!"

Hai tiếng "Kim Lang" gọi lên trong tuyệt vọng như chính lòng Kiều cũng tuyệt vọng từ đây. Tiếng kêu cất lên đắng cay đến xé lòng. Nỗi đớn đau về bi kịch tình yêu ấy thật quá đỗi tàn nhẫn với Kiều. 

      Đoạn thơ "Trao duyên" tuy ngắn mà thật hay, thật cảm xúc. Cả đoạn thơ là tiếng lòng của một người con gái khát khao yêu thương, khát khao được sống trong tình yêu nhưng lại lâm vào bi kịch tình yêu tan vỡ. Bằng tài năng của mình, Nguyễn Du đã tận dụng tối đa sức biểu đạt của ngôn ngữ để dựng nên một bức tranh tâm trạng Kiều đầy đau đớn, xót xa, đầy tuyệt vọng, bi phẫn trong cảnh trao duyên cho em. Ngoài ra, tác giả còn vận dụng hài hòa nghệ thuật độc thoại, dùng điển tích, điển cố, các thành ngữ dân gian được vận dụng linh hoạt, bộc lộ tâm trạng nhân vật qua cử chỉ, điệu bộ. Tiếng lòng Kiều cất lên trong trái tim của một người con gái nhân hậu, thủy chung, hiếu thảo mà giàu đức hy sinh ấy trở thành bản nhạc không tên lay động trái tim bao thế hệ.